جشن هفت سین

هفت سین به معنای هفت قلم شیئی که نام آن‌ها با حرف «س» (سین) آغاز می‌شود، یکی از اجزای اصلی آیین‌های سال نو است که پیشینه‌ی ایرانیان آن را برگزار می‌کنند. این اقلام سنتاً در سفره‌ی هفت سین چیده و به نمایش گذاشته می‌شوند. این سفره‌ای است که هر خانواده‌ای بر روی زمین یا بر روی میز در اتاقی که معمولاً به میهمانان گرامی اختصاص داده شده می‌گسترد و این اقلام بر روی آن قرار داده می‌شود:

در بالای سفره و در دورترین فاصله از در آینه‌ای گذاشته می‌شود، که در دو طرف آن شمع‌دان‌هایی دارای شمع نهاده شده که در قبل تعداد شمع ها مطابق با شمار فرزندان خانواده بود.

در پایین آن نسخه‌ای از قرآن  که به جای ان می توان از شاهنامه یا دیوان حافظ نیز استفاده کرد.

تنگی که معمولاً حاوی یک ماهی قرمز است که در  بسیاری از خانواده‌ها یک کوزه آب باران را که قبلاً جمع آوری شده و یا کاسه آبی که حاوی برگ سبز انار، نارنج، یا شمشاد است نیز به ان می‌افزایند.

ظرف‌های حاوی شیر، گلاب، عسل، شکر، و  تخم مرغ که معمولا برای تعداد تخم مرغ ها از اعداد فرد استفاده می شد و بین ۱ تا ۷ عدد سر سفره به صورت رنگ امیزی شده گذاشته می شد.

مرکز سفره عموماً با گل‌دانی از انواع گل‌ها، معمولاً سنبل و شاخه‌های بیدمشک فروگرفته می‌شود. کنار آن،سبزه و دست‌کم شش قلم دیگر که با حرف سین آغاز می‌شوند قرار می گیرد.

ظرفی حاوی میوه (سیب، پرتقال، انار، و به)، چند نوع نان که بهتر است شیرین باشند.

ماست و پنیر تازه،شیرینی‌های گوناگون.

آجیل;که برای ساخت آجیل می توان از این مواد استفاده نمود:مخلوط خشک و بو داده شده‌ی تخم‌های نخودچی، خربزه، گندم برشته، برنجک، و فندق و گردو، که همگی با کشمش آمیخته ‌شده‌اند.

اقلام سین‌دار عبارت‌اند از:

۱- سبزه یعنی گندمی(یاجو، گاهی نیز عدس) که به بلندی چند اینچ درون قطعه پارچه‌ی سفید نازک پیچانده شده به گرداگرد کوزه‌ای گلی روییده است.امروزه سبزه در یک ظرف سفالین کم‌گود رویانده می‌شود.

۲- اسپند (اسفند)، تخم سداب کوهی که اغلب در یک بخورسوز گذاشته می‌شود و درست پس از آغاز سال سوزانده می‌شود.

۳- سیب، که در بالا کامل به توضیح ان پرداخته شد.

۴- سکه، چند عدد سکه‌ی نو.

۵- سیر در گذشته همراه با ریشه‌هایی که برای شباهت دادن به شرابه‌های رنگین، قرمز رنگ می‌شدند استفاده می شده است.

۶-سرکه

۷-یک کاسه سمنو که شیرازی‌ها و کردها به آن سمنی می‌گویند.

برای تهیه سمنو می توانید از دستور زیر پیروی نمایید:

مقدار مناسبی گندم برای سه روز در آب و بهتر است از آب بارانی که برای این منظور فراهم شده استفاده شود، خیسانده می‌شود و سپس بر روی یک سینی فلزی پهن گردیده و با پارچه‌ای سفید پوشانده می‌شود. هنگامی که گندم اندکی رویید، بر روی تخته‌ای سنگی یا چوبی خُرد و بعد درون هاون کوبیده می‌شود و شیرابه‌ی آن با آب داغ، روغن و آرد مخلوط گردیده و همه‌ی آن به وسیله‌ی زنان(هیچ مرد بالغی مجاز با مشارکت در این فرایند نیست) به آهستگی پخته می‌شود  و اغلب یک شب کامل صرف آن می‌گردد.نتیجه‌ی کار یک خمیر غلیظ، شیرین و به رنگی مایل به قرمز است، که بخشی از آن برای سفره‌ی نوروز کنار گذاشته می‌شود و باقی آمده‌ی آن در میان همسایگان پخش می‌شود،که آنان نیز ظرف حاوی سمنو را همراه با یک یا چند عدد تخم مرغ رنگ شده یا برگی سبز باز می‌گردانند.

ذکر چند ملاحظه در این جا لازم است:

نخست، برخلاف نام خود، سفره‌ی هفت سین دربردارنده‌ی اجزای اصلی بسیاری است که با حرف سین آغاز نمی‌شوند.

دوم، اقلام گزیده شده‌ی سین‌دار همیشه شماری بیش از هفت دارند و کمابیش همواره سنجد و سماق و سوهان (شیرینی) هم افزوده می‌شود. بسیاری از خانواده‌های حتی اقلام سین‌دار بیش‌تری نیز اضافه می‌کنند، مانند سبزی، سیاه‌دانه، سنگک، سپستان، و سرمه.

سوم، سفره‌ی هفت سین مختص جشن نوروز نیست. در بسیاری جاها مرسوم است که سفره‌ی مشابهی در آیین‌های عروسی چیده شود و در برخی نواحی نیز در شب چله چنین سفره‌ای مهیا می‌گردد؛در منطقه‌ی کاشان این سفره در جشن اسبندی در ۲۵ بهمن، که برابر با اول اسفند در تقویم رسمی است، چیده می‌شود.

چهارم،برخی از مردمان سهیم در میراث فرهنگی و سنت‌های ایرانی (مانند افغان‌ها، تاجیک‌ها، ارمنیان) این اقلام را آماده نمی‌کنند. حتا جالب توجه‌ تر این حقیقت است که چیدن آن‌ها در میان کردها یا زرتشتیان، که هر دو حافظان پرحرارت آن دسته از سنت‌های ایرانی‌اند که چیزهای هفت‌گانه نقشی مرکزی را در آن‌ها ایفا می‌کند، مرسوم نیست. با وجود این، موبد نیک‌نام یادآوری می‌کند که «امروزه در بسیاری از خانواده‌های زرتشتی، به ویژه آنان که در شهرها زندگی می‌کنند، هفت سین برای سفره نوروز تهیه می‌شود». این موضوع به آشکارا رویکرد جدیدی است که از تماس فزاینده‌ی زرتشتیان با دیگر ایرانیان متأثر گردیده است. جالب آن که کردها برای جشن «کوسه گلدی» کیک سمنی می‌پزند.

پنجم، هرچند می‌دانیم که ساسانیان با رویاندن هفت نوع تخم بر روی هفت ستون به پیشواز نوروز می‌رفتند و بر سر سفره‌ی نوروز خود سینی‌هایی حاوی هفت شاخه گیاه (گندم، جو، نخود، برنج، و غیره)، و نیز یک گِرده نان درست شده از هفت گونه غله می‌گذاشتند، اما به سبب ناهماهنگی‌های یاد شده ، نمی‌توان آن‌ها را با هفت سین مقایسه نمود و متشابه دانست.

پیشینه و تاریخچه‌ی سنت چیدن سفره‌ی هفت سین مبهم و نامعلوم است. برخی چنین اندیشیده‌اند که اقلام اصلی با «ش» (شین) آغاز می‌شده‌اند، و بدین جهت به بیتی آشکارا متعلق به تاریخی جدید استشهاد کرده‌اند که ادعا می‌کند «در زمان ساسانیانْ ایرانیان بر سر سفره‌ی نوروز شهد و شیر و شراب و شکر ناب؛ شمع و شمشاد و شایه قرار می‌داده‌اند». ساختگی بودن این تعبیر، که به نام‌هایی عربی استشهاد می‌کند و از اجزایی اصلی و ضروری مانند سیر، سمنو و سپند چشم‌پوشی می‌کند، بدیهی است. دیدگاه‌های مبنی بر این را که اصطلاح هفت سین تحریف هفت سینی یا هفت میم (اقلام آغاز شونده با حرف میم، مانند ماست، میوه، میگو، موز و غیره)،یا هفت چین(هفت [چیز] چیده شده) است،جداً نمی‌توان پذیرفت. واقعیت آن است که همه‌ی نشانه‌ها و اشاره‌ها دلالت بر آن دارند که [چیدن] هفت سین، چنان که آن را می‌شناسیم، رسمی کهن نیست. قدیمی‌ترین اشاره‌ی موجود به رسم چیدن هفت سین، ارجاعی غیرقابل اطمینان و منفرد بدان در یک دست‌نوشته‌ی کهن فارسی منسوب به دوران صفوی است. و گرنه، سیاحان و مورخان سده‌ی ۱۹ در گزارش‌های عینی خود از آیین‌های نوروز، به ندرت از این رسم یاد کرده‌اند. تنها Heinrich Brugsch، که در ۱۸۶۰ در تهران بود و جشن نوروز را با برخی جزییات آن شرح داده است، ادعا می‌کند که ایرانیان با کاشتن گل‌هایی با نام‌های آغاز شونده با حرف «س» در باغ‌های‌شان به پیشواز جشن ملی‌شان می‌روند. اشاراتی نیز وجود دارد به یک سینی پر شده با هفت نوع میوه، اما نه به هفت سین، که بدین ترتیب به نظر می‌رسد در سده‌ی اخیر به سبب تبلیغ و معرفی آن در رسانه‌ها، مرسوم و متداول شده است.

در هر حال، اگر سفره‌ی نوروز را به صورت یک کل در نظر بگیریم و به حرف سین توجهی نکنیم، اقلام اصلی آن به خوبی این تعبیر را آن‌ها بازتاب‌های اوضاع دوران شبانی و یک‌جانشینی ایرانیان باستان و باورهای آنان، به ویژه در مورد امشاسپندان هستند، به دست می‌دهند.